ریھان سسا

 موسم ساچان بہ بیت ءُ مردمے منی پیم بیروزگار ۔ گھتر ھمیش اِنت کہ لوگ ءَ سھب ءَ مھلہ یلو بہ دنت ءُ سوادجاھے ءَ بروت ۔تیوک ءَ روگ ءَ سوت اِیش اِنت کہ زندمانی ءِ بازیں جیڑھانی سرپد بیگ ءَ گوں وت دیوان کنگ ءِ موہ رس اِیت ،سنگتے ءِ ھمراھی زندمانیءَ شات میچین اِیت ۔ من ءَ گوں جیڑگاں مانگیشگ ءَ گل ءُ شادھی وشتر بیت بلے چوشیں سنگتے نیست اَت کہ آ وھدی منی ھمرا ہ بوتیں ، ما ھردو ءَ چَہ ورندجاھے ءَ کمیں زھگی وراک ءُ وردن زُرتیں ءُ پہ ترءُ تاب شتین اِیں ۔ من تیوک اَت آں ،پیژگاہ ءَ برات ءِ پَرپٹ ایر اَت بے تواری ءَ چَہ دروازگ ءَ ڈن کش اِت ،ککے جت ءُ دیم پہ کوہ ءَ۔

ملا وتی مزھبی دلیلا ں دنت بلے بازیں چیزاں شموشکار بیت پد ءَ ھم آئی ءِ دلیل پہ ناکوشاھو ءَ تچک ءُ توانا اَنت پرچا کہ ناکو ءِ دید آزمان گند اَنت ءُ زمین ءِ ھپتیں تبکاں ۔ بلے مھندس ابدل ھادی ءِ ستک اینکس پھتو نہ اِنت ۔
زیک آئی ءَ دربرجاہ ءِ لیبارٹری ءَ چُکاں لھتے بے رنگی ئیں شیشک چک ماں چک کُر تءُ پیش داشت کہ مئے سر ءِ نیلگونگیں آزمان ھچے نہ اِنت ۔
پَیری آئی ءَ نوکیں ھالے گون اَت کہ ناسا ءَ وتی پْراھگ (خلا)گولیں بالیگ کیورسٹی ماہ ءِ سر ءَ دیم داتگ ءُ آ چَہ ھمود ءَ ماں امریکا ءَ پہ ناسا ءِ بنجاھی کارگس ءَ اَکس دیم دیگ ءَ اِنت ۔
ناسا ءَ زیک جار جتگ کہ زیت مردم ءِ دومی گام مریکھ ءِ سر ءَ ایر بیت ءُ اے گپ ھم کہ سائنسدان گمان کنگ ءَ اَنت دہ کروڑ جھانانی تہ ءَ الم انچیں دگہ سیارگ ھم ھست کہ اُود ءَ زندگی بیت ءُُ آ روچ دُور نہ اِنت کہ مردم دست ءَ آزمان ءَ ٹال کن اَنتءُ گْوش اَنت کہ اِیش اِنت ھما سیارَگ کہ اد ءَ ھم دگہ ساھدار زندگی کنگ ءَ اَنت ۔۔۔۔۔۔زمین ءِ ھپتیں تبک پہ آئی ءَ دہ کروڑ تبک اَنت کہ کائنات ءَ تالان اَنت ۔
’’ جھان ءَ بہ چار ھاوند ءَ ھپت آزمان ءُ ھپت زمین چُوں جوڑ کُرتگ اَنت ۔۔۔؟‘‘
چَہ ملا ءِ اے گپءَ ناکو شاھو سر ءَ پہ شاتکامی چنڈ اِیت ، ٹِکگ ءَ تزبیھ ءِ دانگے دور دنت ءُ چَہ دل ءِ جھلانکی ءَ ’’ سبجان اللہ ۔۔۔۔۔۔‘‘ گْوش اِیت ۔

مردم ناسرجم اِنت اگاں تایے بہ بیت ۔ ’’ ھدا ھم تیوک ءَ ترسگ اِتگ پمیشکا دگہ ساھدار ئِے ودی کرتگ بزگیں مردم ءِ میار چی اِنت ‘‘ منی جیڑگ سرجم نہ اَت کہ یکے ءَ منی گوش ءَ ھلو ت کرت ، من چار اِت اُوتاک ءَ ابید چَہ من ءَ کس نیست اَت راھرو ءَ چک ٹی وی چارگ ءَ اَت اَنت ، کارٹونانی تاب دپیں توار اَت ، یکے گْوشگ ءَ اَت : ’’ بہ گر باگار ءَ دمب ءَ ئِے گڈ ، نہ ھل ئے کہ بروت ، یا منی ھدا ! تو چی کرت باگار اگاں آپ ءَ بروت واگویے جوڑ بیت ، واگویے ..............‘‘ من دریگ پچ کرت ، کروسے گوں چیپکءَ گپ ءَ اَت ، چیپک ءِ چم چَہ ترس ءَ ڈن ءَ لوجان اَت اَنت ۔انسان ءِ گمانءَ ھم واک مان اِنت چونیں ھیال جیڑ اِیت ، من دریگ بند کرت ۔

’’ پرچا مردم ءَ پہ وتی شاتکامی ءَ گال ءُ کسہ دوست بَہ اَنت ؟‘‘ اے ھم اجکہ کنیں ھیالے اَت : چک کارٹون چار اَنت ، گل بَہ اَنت ءُ آھانی ھاٹیگ ءُ توان گیش بیت ،مزنیں مردماں دیوان ءُ سنگتانی ھمراھی ءَ وشی ءُ چاڑرَس اِیت ۔

بلوچی داستانی لچہ کاری بلوچی گیدی ندانک ءِ نام ءَ زانگ بیت بلے اگاں داستانی یا گْوشتھی ندانک گستا کنگ ءُ  نبشتھی ندانک ءِ زمانگ بلوچی ندانک ءِ بنداتی زمانگ شُمار کنگ بہ بیت گڑا سیدھاشمی،  گل کان نسیر ءُ اتاشات بلوچی ندانک ءِ سئے مستریں کُتگ اَنت کہ آیاں بلوچی ندانک ءَ وتی مزنیں سانے اِشتگ، بلوچی زبان ءِ وش بھتی اِنت کہ آئی ءِ نبشتھی ندانک ءِ بندات چوشیں پھتوئیں سرانی سروگانی ءَ بیتگ.

چوش ھم نہ اِنت کہ اے سئے ئیں کماشاں پیش یا ایشانی زمانگ ءَ دگہ کماشانی کرد ءُ کار نیست اَنت، ایشانی زمانگ زانت ءُ آگاھی ءِ آشوبی یے اَت بلے زمانگ ءِ گچین ھمینکس نز بَہ اِت اے سئے ئیں واجہ گوں وتی سھرائیں رنگ ءَ زانگ بَہ اَنت .

(بانی نامک )

بھمانگیں گپانی سرءَ جیڑان، نبشتانکانی نوکیں دْرچے پہ بلوچی ءِ ھما وانوکاں کہ دستونک ، سوت ، آزمانک، گْوستانک ، رونبشت ءُ رم لچہ ءَ دیمتر وانگ لوٹ اَنت ۔ اُمیت کن آں اے دْرچ ھم شمارا چوش ’’ شئے پھوال ‘‘ ءَ دوست بیت ۔

دلگوش : بانی ءِ کارست ءَ گوں راستی ءَ سیادی نیست ،ھمے پیم دگہ کارست ءُ داستان ھم وتساچ اَنت ۔

کازی داد مھمد ریھان
*

بیت کنت انسانے روچ ءَ چنک ءَ بہ کنت بلے اَدار دارگ نہ بیت ________ نوکیں گپے نہ اِنت بلے برجمی ھچ چی ءَ نیست ، بزاں اَدار ھم دارگ بیت یا بیت کنت بہ بیت بزاں داں اَنیگ ءَ چوشیں ھاٹیگے انسان ءَ مان نیست ۔ منی مَن اِیش اِنت ادار ءِ دارگ چَہ روچ ءِ چنک ءَ کنگ ءَ ھم گْرانتریں کارے ۔دومی گپ کہ من گْوشت آئی ءَ شوھاز مہ کن وت ئِے گْوش آں ’’ انسان ءِ دپ ءَ برجمیں گپ دَر نہ اِت ، اَدارُکی راستی اَنت کہ ھزار سال ءَ پد دورگ بَہ اَنت یا دمان ءَ گمانی راستی دروگ بَہ اَنت ۔‘‘ مئے چاگردءَ بے کساس دَروَر ھست مستریں سائنسی درور اِیش اِنت کہ داں گوستگیں کرن ءِ دومی دھک ءَ سائنسدان منوک اَت اَنت ’’ مادہ ءِ کستریں بورانک ایٹم اِنت کہ بِھ پروشگ نہ بیت ‘‘ بلے نی نودربر ھم زان اَنت کہ ایٹم پروشگ بیت ۔